c'hwezh

Kensonenn c'hwezh.

1. Kensonenn a zistager dre lezel an aer da dremen dre ar genoù pe dre ar fri pa vez distilhet.

   Hervez al lodenn eus ar genoù a labour evit o digejañ e vez rannet ar c’hensonennoù etre kensonennoù gourlañchenn, korzailhenn, staon, dent ha gweuz. Hervez an doare d’o distagañ e vezont rannet ivez etre kensonennoù-tarzh […] ha kensonennoù-c’hwez (ne vez ket peurstanket ouzh an aer, a c’hall tremen dre ar genou pe dre ar fri). (Kervella, 1947:rp. 16)

   Kalz niverusoc’h eo ar c’hensonennoù-c’hwez eget ar c’hensonennoù-tarzh : ma enka ar c’hourlañchenn e vez kensonennoù gourlañchenn (H, R), ma tosta kein an teod ouzh adreñv ar staon : kensonennoù korzailhenn (C’H, NG, R), kreiz an teod ouzh kreiz ar staon : kensonennoù staon (CH, J, LH, GN, Y), beg an teod ouzh an dent : kensonennoù dent (S, Z, N, L, U), an diweuz an eil ouzh eben : kensonennoù gweuz (F, V, M, W). (Kervella, 1947:rp. 16)

   Rannoù all a c’haller c’hoazh ober gant ar c’hensonennoù c’hwez hervez ma vezont c’hwibanet, c’hwezadennet, chuchuet, h.a. A-bouez eo dreist-holl diforc’h ar c’hensonennoù fri (NG, GN, N, M), ar c’hensonennoù linkus pe sonek a zo bet vogalennoù pe hanter-vogalennoù anezho gwechall (kensonennoù fri ha L, LH, R), hag erfin an hanter-vogalennoù, stummoù kensonenn ar vogalennoù serr ou, u, i (W ha V, U ha Y). (Kervella, 1947:rp. 16)

2. Kensonenn a zistager dre lakaat an aer da ruzañ er genoù. Heñvelsterioù : c'hwezhenn (ster 2), kensonenn ruz, rimienn, ruzenn.

   En holl yezhoù e vez tuet ar c’hensonennoù da “vlotaat” etre div vogalenn — da lavarout eo, mont a ra ar c’hensonennoù divouezh da gensonennoù mouezhiet, hag ar c’hensonennoù mouezhiet da gensonennoù-c’hwezh mouezhiet —. (Even, 1987:75)

   An disheñvelder pennañ etre ar yezhoù gz. hag ar yezhoù pr. eo ez a ar c’hens.-tarzh divouezh da gens.-c’hwezh divouezh, ha n’eo ket da gens.-tarzh mouezhiet. Ur “blotadur” eo koulskoude, rak nebeutoc’h a nerzh a gemer distagadur ur gens.-c’hwezh eget ur gens.-tarzh. (Even, 1990:289)

   Da gentañ e troas an teir c'hensonenn-darzh divouezh da gensonennoù-c'hwezh divouezh moarvat : [p-f, t-θ, k-x]. (Hemon ha Dipode, 2000:6)